|
Krąg z Krzyżowej
Der Kreisauer Kreis
Co dyskutowano, jakie były cele?
Inne grupy oporu
Kilku najważniejszych współpracowników Kręgu z Krzyżowej
Skąd pochodzi określenie Krąg z Krzyżowej?
Opozycja i ruch oporu. Oddziaływanie Kręgu z Krzyżowej?
Zbiór cytatów
Co dyskutowano, jakie były cele?
Lato 1940: Niemcy upojone zwycięstwem.
W tym czasie Helmuth James hrabia von Moltke sformułował dokument
o państwie ("małe wspólnoty") i rozpoczął współpracę z Yorckiem
von Wartenburg, Horstem von Einsiedel, Otto Heinrich von der Gablenz,
Adolf Reichwein (grupa inicjatywna Kręgu z Krzyżowej).
Później dołączyli się do nich inni o różnorodnej orientacji politycznej i
duchowej. Do najscislejszego grona Kręgu należało pod koniec (1944/45) około
20 osób. Oprócz nich istnieli dalsi współpracownicy i
osoby zorientowane w istnieniu grupy, którzy ze względów bezpieczeństwa
mieli ograniczoną wiedzę na temat całościowej działalności Koła.
Punktem wyjściowym tej pracy była myśl, że wywołana wojna doprowadzi do
klęski reżimu Hitlera. Dyskutowano społeczny i państwowy ład w Niemczech
po upadku reżimu. Ale jak miało do niego dojść?
Na początku chodziło Krzyżowianom o rozwinięcie modelu przyszłej formy
państwa i znalezienie odpowiedzialnych osób, które zaangażowałyby się w
tworzenie nowego ładu.
Kilku Krzyżowian popierało póź niej (od 1943 do 1944) także "mord tyranów"
(zamach na Hitlera) względnie szukało kontaktów z innymi organizacjami, na przykład takimi
jak "20 lipca". Grupa oficerów wojskowych przeprowadziła 20.
lipca 1944 nieudany zamach na Hitlera. Więcej informacji na ten
temat znajduje się na stronie: http://pl.wikipedia.org/wiki/20_lipca
Co należało do najważniejszych zagadnień:
Kto zajmie się odbudowaniem kraju po upadku dyktatury?
Uzgodniono, że przede wszystkim robotnicy i kościół mieliby przejąć to zadanie.
Dlatego próbowano zaangażowac do uczestnictwa
w pracach nad planowaniem osoby z tych kręgów (na przykład Mierendorff,
Leber jako przedstawiciel
robotników, Konrad hrabia von Preysing, biskup Berlina jako przedstawiciel
koscioła).
Europa i polityka zagraniczna
Polityka zagraniczna oznaczała dla Krzyżowian ograniczenia suwerenności narodowej
Niemiec i politykę europejską na bazie federacyjnej.
Nowy ład Niemiec był ściśle
związany z polityką europejską.
Dlatego Krzyżowianie ciągle szukali kontaktów z grupami
oporu w innych państwach europejskich. Dalszym ważnym punktem rozważań
było pojednanie z zachodnimi i ze wschodnimi sąsiadami Niemiec.
odbudowa państwa i gospodarki
U podstaw programu odbudowy leżało "chrześcijańskie oblicze ludzkości".
Wyobrażano sobie państwo zbudowane na "małych wspólnotach" z
własnym samorządem, polegającym na poczuciu odpowiedzialności i
centralnym sterowaniu gospodarką, związkami zawodowymi i upaństwowieniu
górnictwa, przemysłu ciężkiego i gospodarki energetycznej.
prawa człowieka
W podstawowych tezach Kręgu z Krzyżowej prawa człowieka mają czołowe
znaczenie. Hasła: wolność sumienia, stabilność prawna, minimum egzystencjalne,
prawo do pracy i własności przewijały się w programie odbudowy Koła.
rola kościoła i chrześcijaństwa
Moltke szukał - jako protestant - już na samym początku kontaktów
z katolikami. W "chrzescijaństwie" widział przeciwwagę do reżimu
nazistowskiego. Dlatego dążył do współpracy z przeciwnikami
reżimu w kręgach kościelnych, na przykład z biskupem berlińskim
Konradem Preysingiem i z jezuitami.
Inne grupy oporu
Inne grupy oporu - jak na przykład te, które rekrutowały zwolenników z kręgów
wojska niemieckiego (wokół Clausa Schenka hrabiego von Stauffenberg) - próbowały
obalic system poprzez zamordowanie Hitlera (mord tyranów, link
po angielsku http://en.wikipedia.org/wiki/Tyrannicide). Zamach 20.lipca 1944 nie udał się.
Zaraz ponim ruszyła fala przesladowań, w czasie której aresztowanych i straconych
zostało wielu współpracowników Kręgu z Krzyżowej, chociaż wielu
"Krzyżowian" - szczególnie Moltke - sprzeciwiało się mordowaniu tyranów.
Dalsze grupy oporu: socjaldemokraci i
komuniści lub chrześcijanie też przeprowadziły pojedyńcze akcje.
Kilku najważniejszych
współpracowników Kręgu z Krzyżowej
Do ścisłego Kręgu należalo około 20 osób, reprezentowane było prawie
całe polityczne spektrum epoki Weimarskiej, przeważali urzędnicy (zobowiązani do służby lub
zwolnieni przez reżim), ale także socjaliści, politycy, pedagodzy, katolicy i protestanci.
Helmuth James von Moltke - siła napędowa Kręgu
Peter hrabia Yorck von Wartenburg
Adam von Trott zu Solz
Adolf Reichwein
Alfred Delp
Carlo Mierendorff
Julius Leber
Skąd pochodzi nazwa "Krąg z Krzyżowej"?
Nazwa Krąg z Krzyżowej stworzona została przez Gestapo. Trzy najważniejsze spotkania
Krzyżowian w latach 1942 i 1943 odbyły właśnie na terenie majątku
Helmutha Jamesa hrabiego von Moltke w Krzyżowej na Dolnym Śląsku, a Moltke uchodzi za główną postać Kręgu.
Spotkań nie nagłaśniano, żeby nie wzbudzasieć podejrzeń, miały one charakter zjazdów
rodzinnych lub koleżeńskich. Zbierano się w domu na wzgórzu, mieszkaniu Moltkego.
Krzyżowiacy spotykali się również w innych miejscach (na przykład w Berlinie).
Wioska Krzyżowa liczy obecnie 200 mieszkańców, od 1945 należy do Polski.
Od czasów powojennych do zmian ustrojowych w 1989 na terenie majątku Moltkego
działał PGR. Teren pałacu jest wykorzystywany teraz przez "Fundację Krzyżowa
dla Porozumienia Europejskiego" jako miejsce zbliżenia polsko-niemieckiego.
Opozycja i ruch oporu. Oddziaływanie Kręgu z Krzyżowej?
Na czym polegał opór Kręgu z Krzyżowej?
podjęcie współpracy z biskupami, aby spowodować krytyczne nastawienie społeczeństwa do
reżimu
wypracowanie programu "podstawy odnowy państwa" po porażce Hitlera
współpraca z politykami, dziennikarzami i ambasadorami za granicą
(Anglia, Holandia, Skandynawia). Moltke próbował przekonać ich między innymi o błędej
polityce reżimu. Obawiał się, że zagranica nie ocenia własciwie niebezpieczeństwa jakim
jest Hitler. Póżniej chodziło o planowanie nowego ładu po wojnie - w ramach europejskich.
Moltke (poza działalnością w Kręgu) pracował od września 1939 roku - zobowiązany
do służby - w komendanturze głównej Wehrmachtu w Berlinie w dziale urzędu
zagranica/opór. Probował tam zapobiegać, odraczać i łagodzić decyzje reżimu, które
"odczuwał jako odrażające". Jego pozycja nie dawała mu możliwosci wydawania
rozkazów, był uprawniony tylko do wydawania opinii:
- o zapobieganiu rozprzestrzeniania się Wojny (Front Zachodni)
- przeciwko naruszeniu neutralnosci Belgii i Holandii
- o przestrzeganiu prawa wojennego i międzynarodowego (na przykład
w odniesieniu do traktowania jeńców wojennych)
Uwaga: w listopadzie 1942 roku Moltke usłyszał sprawozdanie o obozach koncentracyjnych,
w których Żydzi mordowani byli za pomocą gazu. Ale nie miał na to wpływu,
bo jego urząd zagranica/opór głównej
komendantury Wehrmachtu nie był za to odpowiedzialny, lecz SS.
Jako pracownik urzędu "Abwehry" (czyli oporu) odbywał częste podróże, uzasadnione
oficjalnymi niby zleceniami: do Belgii, Holandii, Norwegii, Polski, także do neutralnej Szwecji i Turcji. Szukał i
znajdował tam kontakty z przywódcami konspiracji, aby opowiadać, jak wygląda sytuacja w Niemczech
i że istnieje tam też ruch oporu.
Sprzeciwy przeciwko rozkazom niezgodnym z prawem międzynarodowym
zdradziły Moltkego. W styczniu 1944 aresztowany został przez Gestapo.
Zbiór cytatów
"W Niemczech opozycja i opór przeciw narodowosocjalistycznej dyktaturze
nie były w owym czasie skuteczne, ale mimo tego, na pewno nie były daremne.
W Polsce, w sprzeciwie wobec dyktatury stalinowskiej, skutecznymi były.
(Freya von Moltke, 1997)
"Planowaliśmy w Krzyżowej ośrodek pojednania i porozumienia.
Pomimo jednak wcześniejszych prób, zdawaliśmy sobie sprawę, że
jest wielce niepewne, czy rząd polski zezwoli nam na podjęcie jakichkolwiek
działań w Krzyżowej. Wszak w krajach obozu socjalistycznego obowiązywala
wersja, że istniał przecież tylko jeden ruch oporu przeciwko nazistowskim Niemcom
- komunistyczny mianowicie."
(Wim Ph. Leenmann, do 1996 członek Rady Fundacji)
hasło "Europa" (obywatel i państwo)
"Myślę, że jest to nie do przyjęcia w porządku europejskim,
że każdy z osobna człowiek jest wyizolowany i nastawiony na
wielką wspólnotę, państwo. Odosobnienie odpowiada masie; człowiek
staje w ten sposób częścią masy. W stosunku do tej dużej
wspósielnoty, państwa lub jeszcze większych wspólnot, tylko ten
będzie miał prawdziwe poczucie odpowiedzialności, kto w małych
wspólnotach w jakiejkolwiek formie ponosi odpowiedzialność.
W przeciwnym razie rozwija się u tych, którzy poddają się rządzeniu,
uczucie, że nikomu nie są winni odpowiedzialności poza klasą rządzących.
- Takie tendencje mogą być stosowne w Rosji lub w krajach azjatyckich;
porządek europejski jednak z nich nie wyrośnie"
(von Moltke, z "Małe wspólnoty", 1939/40)
"Myślę więc, że dla porządku europejskiego (…) konieczne jest,
żeby w każdym z osobna obudzić uczucie odpowiedzialnosci za
wszystko, co się dzieje; wynika z tego, że uważam za najlepszą
tą organizację administracyjną, która zapewnia każdemu z osobna
najszerszą swobodę działania dla uruchomienia poczucia
odpowiedzialności i pędu w pomaganiu innym, i że także
poza czystym sektorem administracyjnym godnym celem wydaje
mi się duza ilość małych wspólnot. Nie znaczy to, że jestem
zwolennikiem zamykania się w ciasnych kręgach stowarzyszenia.
Związki, które mają na celu zaspokojenie własnych życzeń nie są
stworzone po to, by umacniać świadomość odpowiedzialnosci
każdego za wszystkich innych..."
(von Moltke, z "Małe wspólnoty", 1939/40)
hasło "Fundacja"
"Myślę, że Krzyżowa - tak jak przewidziano - mimo wysokich
progów zamku i towarzyszących mu obiektów nadal oddziałuje na
okolicę, bo Krzyżowa w Krzyżowej bez Krzyżowej, Fundacja we wsi
bez Wsi, moim zdaniem, nie miałaby szans powodzenia..."
(ksiądz Bolesław Kałuża)
|
|
|